Từ Điển Thành Ngữ Anh - Việt

Giới thiệu sách Từ Điển Thành Ngữ Anh - Việt

Về phương thức biên soạn, chúng tôi xin được nhắc lại đôi nét về những tiêu chí vừa nêu ra như trên, nghĩa là “đầy đủ, rõ ràng dễ hiểu và dễ sử dụng”.

Trước hết là yêu cầu “đầy đủ”. Thật ra, đây là một yêu cầu không bao giờ có thể đạt đến, bởi số lượng các thành ngữ trong tiếng Anh-Mỹ nhiều đến mức không dễ gì thu thập được hết. Vì thế, yêu cầu này trên thực tế phải được hiểu là “càng nhiều càng tốt”. Tuy nhiên, chúng tôi hoàn toàn để mở khả năng sẽ tiếp tục thu thập nhằm bổ sung khi có điều kiện.

Theo tiêu chí này, chúng tôi mạnh dạn sử dụng tổng hợp nhiều nguồn tư liệu của cả người Anh lẫn người Mỹ. Vì thế, trong từ điển này có những thành ngữ của người Anh và cả những thành ngữ đặc trưng chỉ thấy trong tiếng Anh của người Mỹ. Về mặt học thuật, đây có thể là một điều không nên, nhưng với nhu cầu thực tế của người sử dụng thì việc phân biệt thành ngữ của người Anh hay người Mỹ dường như không cần thiết lắm. Nhất là trong điều kiện hiện nay, khi mà tiếng Anh đang thực sự được sử dụng trong giao tiếp quốc tế bởi các dân tộc khác nhiều hơn là bởi người Anh hoặc người Mỹ.

Trong số những nguồn tư liệu đã được dùng, có thể kể ra ở đây vài nguồn tiêu biểu nhất là Oxford Idioms Dictionary của trường Đại học Oxford, London (Anh); Macmillan English Dictionary (Anh); Longman American Idioms Dictionary (Mỹ) và NTC’s American Idioms Dictionary (Mỹ). Trong lần tái bản này, chúng tôi đặc biệt bổ sung thêm nhiều mục từ dựa trên phiên bản online của các từ điển trên. Ngoài ra, ở những mục nào cần bổ sung hoặc làm rõ nghĩa thêm cho các thành ngữ được thu thập, chúng tôi cũng so sánh đối chiếu với nhiều nguồn tư liệu khác trong phạm vi có thể, kể cả việc tham khảo ý kiến của những bạn bè người Anh, Mỹ. Với cách làm này, hy vọng rằng quyển từ điển sẽ cung cấp cho người sử dụng được một số lượng thành ngữ nhiều nhất.

Mặt khác, quyển từ điển này không chỉ thu thập các thành ngữ không thôi, mà còn có cả các đặc ngữ khác như một số tục ngữ và động từ cụm.Về mặt học thuật, thành ngữ (idioms), tục ngữ (proverbs) và động từ cụm (phrase verbs) là các khái niệm khác nhau cần phải phân biệt.

Thành ngữ (idioms) là những cấu trúc có nghĩa theo quy ước, thường có ý nghĩa khác với của những từ cấu tạo nên nó, như “beat the bushes” với nghĩa là “cố gắng hết sức để đạt được điều gì”, không hề giống với nghĩa của “beat” (đánh, đậ) và “bushes” (bụi cây); còn “beat around the bush” lại có nghĩa hoàn toàn khác là “nói quanh co, không đề cập thẳng vào vấn đề”. Trong cả hai trường hợp này, thật khó mà hiểu được ý nghĩa của các thành ngữ nếu chỉ dựa vào nghĩa của các từ trong đó.
Tục ngữ (proverbs) lại là những câu hoàn chỉnh biểu đạt một ý nghĩa nào đó, nhưng khi sử dụng lại hàm chứa một ý nghĩa khác có liên quan đến thực tế. Ví dụ như: “A bird in the hand is worth two in the bush.” Câu này có nghĩa là: “Một con chim trong tay đáng giá hai con chim trong bụi.” Nhưng người nói hoàn toàn không ám chỉ đến chim chuột gì ở đây cả. Ý nghĩa của câu tục ngữ này được sử dụng khi người nói hàm ý là: “Có ít trong tay còn hơn những gì hứa hẹn, chưa chắc chắn.” Tuy vậy, chúng ta có thể thấy rõ được ý nghĩa ví von so sánh giữa nghĩa đen và nghĩa bóng của một thành ngữ.

Động từ cụm (phrase verbs) lại là một cấu trúc ngôn ngữ khác. Đó là sự kết hợp động từ với một từ khác. Sự kết hợp này đôi khi mang lại một ý nghĩa khác với nghĩa vốn có của động từ, như “ask after” với nghĩa “hỏi thăm về sức khỏe, việc làm ă của ai”, có một nghĩa rộng hơn nhiều so với nghĩa của động từ “ask”. Tuy nhiên, cả ba cấu trúc nói trên đều có một đặc điểm chung là ý nghĩa khó hiểu nếu gặp lần đầu tiên. Bởi vì ý nghĩa của chúng mang tính quy ước trong cộng đồng, nên cách duy nhất để hiểu chúng là phải sử dụng qua. Với người mới học và sử dụng tiếng Anh ở mức độ giao tiếp thông thường, việc phân biệt rạch ròi ba cấu trúc ngôn ngữ này là không cần thiết, nếu không muốn nói là rất khó khăn. Điều quan trọng nhất ở đây là hiểu và sử dụng được chúng một cách đúng nghĩa, không nhầm lẫn. Hơn thế nữa, khi đã sử dụng được một cách nhuần nhuyễn thì việc phân biệt sẽ trở nên rất dễ dàng. Còn khi chưa hiểu được thì một trong ba cấu trúc này đều có thể gây khó khăn cho người sử dụng tiếng Anh.

Xuất phát từ những suy nghĩ đó, chúng tôi đã chọn thu thập cả những câu tục ngữ thường dùng trong giao tiếp của người Anh, Mỹ và những động từ cụm có ý nghĩa tương đối đặc biệt khó hiểu cho người dùng. Tuy nhiên, các thành ngữ vẫn được xem là trọng tâm của quyển sách. Như vậy, hy vọng rằng khi người sử dụng gặp khó khăn với một trong những loại cấu trúc “bí hiểm” này của tiếng Anh, sẽ có thể tìm được câu trả lời thỏa đáng trong quyển từ điển này.

Với tiêu chí thứ hai là “rõ ràng dễ hiểu”, chúng tôi chọn cách giải thích các mục từ thay vì chỉ dịch chúng sang tiếng Việt. Vì thế, người sử dụng sẽ có được những thông tin cần thiết liên quan đến cả ý nghĩa và cách dùng của mỗi cấu trúc ngôn ngữ. Chẳng hạn như, thành ngữ “at a snail’s pace” được giải thích là “nhấn mạnh về tiến độ thực hiện điều gì là quá chậm, nhất là khi người nói cho rằng có thể làm nhanh hơn”. Ở đây, ngoài ý nghĩa cơ bản của thành ngữ là “với tốc độ chậm”, những hàm ý của thành ngữ cũng được nói rõ để người dùng có thể hiểu đúng trong văn cảnh cũng như có thể chọn sử dụng thành ngữ này đúng vào những lúc thích hợp.

Tuy nhiên, cũng giống như trong tiếng Việt của chúng ta hoặc trong bất cứ ngôn ngữ nào khác, ý nghĩa của thành ngữ thường rất khó giải thích được đầy đủ, trọn vẹn. Vì thế, tất cả các mục từ trong từ điển này đều có thêm các ví dụ minh họa. Những mục từ có ý nghĩa tương đối đơn giản dễ hiểu sẽ có chừng một hoặc hai câu ví dụ. Nhưng với những mục từ có ý nghĩa phức tạp hoặc có nhiều cách dùng trong những ngữ cảnh khác nhau, chúng tôi sẽ cố gắng biên soạn rất nhiều ví dụ đa dạng nhằm thể hiện được thật rõ nét ý nghĩa và cách dùng của mỗi thành ngữ.

Với tiêu chí thứ ba là “dễ sử dụng”, chúng tôi đặt trọng tâm vào việc sắp xếp và trình bày các mục từ sao cho người sử dụng có thể tra cứu một cách dễ dàng, nhanh chóng nhất. Từ trước đến nay, hầu hết các từ điển thành ngữ đều được sắp xếp dựa theo những “key word” (từ khóa) trong mỗi thành ngữ. Điều này không mấy khó khăn đối với người đã thông thạo Anh ngữ vì có thể dễ dàng nhận ra các “từ khóa” này. Tuy nhiên, với những ai còn xa lạ với tiếng Anh, việc tra khảo theo cách sắp xếp này sẽ trở nên khó khăn, phức tạp. Hơn thế nữa, nhiều thành ngữ có các biến dạng khác nhau, hoặc có thể được người sử dụng biến đổi đôi chút theo ngữ cảnh. Những trường hợp này gây khó khăn cho người sử dụng trong việc nhận biết được thành ngữ mà mình đang tìm nằm ở nơi nào trong từ điển. Chẳng hạn, thành ngữ “be all dressed up and nowhere to go” có thể có dạng tương đương của nó là “be all dressed up with no place to go”, và khi sử dụng thì “be” được biến dạng theo ngữ cảnh nên có thể là is, are, was, were, has been, had been, have been Trong từ điển này, người dùng có thể chọn bất cứ từ nào trong thành ngữ để tra khảo. Vì các mục từ được sắp xếp theo thứ tự bảng chữ cái, nên nếu từ được chọn là “be”, người dùng sẽ gặp đúng ngay thành ngữ này ở mục từ “be all dressed up and nowhere to go”. Trong trường hợp không tìm được các biến dạng của “be”, người dùng có thể tra một trong tất cả các từ còn lại khác như “all”, “dressed” và sẽ gặp các chỉ dẫn tham chiếu đến mục từ cần tìm, như all → be all dressed up and nowhere to go; hoặc dressed → be all dressed up and nowhere to go Nhờ có các chỉ dẫn tham chiếu như vậy, người sử dụng sẽ rất dễ dàng tìm được thành ngữ cần biết, ngay cả khi chỉ nhớ được một phần của thành ngữ mà thôi.

Ngoài ra, cuối từ điển còn có bảng tra cứu nhanh được biên soạn để giúp cho những ai thường xuyên sử dụng từ điển có thể tiết kiệm được tối đa thời gian tra cứu. Chỉ cần lướt qua bảng tra cứu này, người sử dụng sẽ biết ngay thành ngữ mình đang cần tìm có dạng như thế nào trong từ điển, và tra thẳng đến mục từ ấy. Trong ví dụ vừa nêu, khi tìm chữ “dressed” trong mục tra khảo nhanh, người sử dụng sẽ gặp ngay thành ngữ “be all dressed up and nowhere to go”, hoặc nếu tìm các chữ khác như “nowhere”, “go” cũng đều sẽ được chỉ dẫn về mục từ chính.

Như đã nói ngay từ đầu, tất cả những nỗ lực của chúng tôi đều cố gắng nhắm đến việc hình thành quyển từ điển sao cho tiện dụng nhất đối với người sử dụng. Tuy nhiên, với những giới hạn nhất định về năng lực và kiến thức, những sai sót ít nhiều hẳn là không sao tránh khỏi. Chúng tôi xin được chân thành đón nhận mọi ý kiến đóng góp xây dựng để từ điển được hoàn thiện hơn.