Hướng dẫn tới một thế giới vượt ra khỏi chủ nghĩa tư bản
Khủng hoảng khí hậu, khoảng cách ngày càng tăng giữa những người giàu nhất và những người nghèo nhất, giữa Bắc Bán cầu và Nam Bán cầu, cùng đại dịch COVID-19 đã chứng minh mô hình kinh tế chủ đạo dựa trên tăng trưởng không còn phù hợp với sự phát triển của đời sống. Việc phê phán một hệ thống kinh tế dựa trên tăng trưởng không phải là mới. Từ 50 năm trước đã có những nghiên cứu khoa học cảnh báo rằng việc tiêu thụ tài nguyên của một nền kinh tế ngày một phát triển là không bền vững. Kể từ đó, nhiều giải pháp thay thế cho nền kinh tế dựa trên tăng trưởng đã được đưa ra, trong đó có thoái tăng trưởng (degrowth) – một thuật ngữ đã luôn gây tranh cãi ngay từ khi xuất hiện
Đại dịch hóa ra lại là một thời điểm quan trọng cho cuộc tranh luận về thoái tăng trưởng. Một mặt, những người ủng hộ tăng trưởng kinh tế đã lấy việc phong tỏa làm bằng chứng cho thấy một xã hội thoái tăng trưởng sẽ như thế nào, mặc dù mô hình kinh tế phụ thuộc vào tăng trưởng phải chịu ít nhất một phần trách nhiệm trong việc thúc đẩy đại dịch. Mặt khác, những người ủng hộ thoái tăng trưởng đã nhân cơ hội này để làm rõ đề xuất của họ và nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết phải chuyển sang một nền kinh tế hậu tăng trưởng. Thoái tăng trưởng đang bước vào cuộc tranh luận chính thống hơn bao giờ hết.
Khi những khiếm khuyết trong mô hình tăng trưởng tự do ngày một trở nên rõ rệt thì thoái tăng trưởng được coi là một giải pháp thay thế hữu hình. Khác xa với một khái niệm cấp tiến chỉ giới hạn trong lĩnh vực tranh luận trừu tượng, thoái tăng trưởng có thể nắm giữ chìa khóa cho một thế giới công bằng và bền vững hơn. Các quan điểm thoái tăng trưởng đưa ra một giải pháp bước ra khỏi guồng quay của hệ thống phân chia thứ bậc của chủ nghĩa bành trướng thiếu thân thiện.
Là một cuốn sách đầy tham vọng, Tương lai sẽ là thoái tăng trưởng: Hướng dẫn tới một thế giới vượt ra khỏi chủ nghĩa tư bản cung cấp một cái nhìn viễn kiến cho chủ nghĩa hậu tư bản nằm ngoài tăng trưởng, đặt ra lộ trình hướng tới một tương lai không có tăng trưởng thông qua các chính sách dân chủ hóa nền kinh tế, một “nowtopia” cho chúng ta không gian tự do để thử nghiệm và các phong trào chống bá quyền giúp phá vỡ logic của tăng trưởng. Cuốn sách là một sổ tay cần thiết cho tất cả những ai quan tâm đến việc vạch ra một con đường vượt qua các cuộc khủng hoảng hiện tại.
Sách phù hợp các nhà nghiên cứu kinh tế, nhà nghiên cứu môi trường, những người quan tâm xây dựng mô hình kinh doanh bền vững.
Trích dẫn định nghĩa:
“Thoái tăng trưởng” (Degrowth) là thuật ngữ ngày càng được các học giả và các nhà hoạt động dùng để chỉ trích sự bá chủ của tăng trưởng. Và nó còn là một đề xuất cho việc tái tổ chức lại xã hội nhằm giảm mạnh việc sử dụng năng lượng và tài nguyên, một điều được coi là cần thiết, đáng mong đợi, và có thể được thực hiện. Thoái tăng trưởng bắt đầu từ thực tế được ngày càng nhiều nghiên cứu chứng minh, rằng việc tiếp tục tăng trưởng kinh tế ở các nước công nghiệp là thứ không bền vững. Ngay cả khi sự tăng trưởng đó là "xanh" hay "toàn diện", hoặc ngay cả khi đó là một phần của chương trình nghị sự tiến bộ mang tính chuyển đổi, trong đó có sự đầu tư lớn vào năng lượng tái tạo và chuyển đổi bền vững, thì các quốc gia công nghiệp cũng không thể giảm tác động môi trường của mình (về khí thải, thông lượng vật chất, vv...) một cách đủ nhanh và hiệu quả, trong khi vẫn tiếp tục phát triển nền kinh tế nước mình. Nếu định giảm lượng khí thải và tác động môi trường đủ nhanh để dành chỗ cho Nam địa cầu phát triển thì sự chuyển đổi cần thiết ở các quốc gia công nghiệp cũng sẽ dẫn đến việc giảm quy mô của các nền kinh tế Bắc địa cầu . Mặc dù nghe có vẻ lạ lẫm với nhiều người, nhưng việc cần biết thế nào là đủ, việc giảm thông lượng vật chất đối với tầng lớp sung túc, hay việc kết thúc sự tiêu thụ quá mức đang ngày càng trở thành điểm tương đồng giữa những người cấp tiến theo định hướng sinh thái.
Trích đoạn
“Thoái tăng trưởng là thứ ngược lại với suy thoái: suy thoái là điều không được chủ ý, trong khi thoái tăng trưởng được lên kế hoạch và có chủ đích; suy thoái làm cho sự bất bình đẳng trở nên tồi tệ hơn, còn thoái tăng trưởng tìm cách làm giảm bớt điều này; suy thoái thường dẫn đến cắt giảm các dịch vụ công trong khi thoái tăng trưởng liên quan đến việc làm cho hàng hóa và dịch vụ thiết yếu không bị thương mại hóa; sự suy thoái thường gây ra việc các chính sách táo bạo về bền vững bị từ bỏ để có thể bắt đầu lại tăng trưởng, trong khi thoái tăng trưởng đặc biệt ủng hộ sự chuyển đổi nhanh chóng và mang tính quyết định.”
…
“… thoái tăng trưởng đặt ra rằng việc bảo vệ và củng cố các quyền xã hội, chính trị và văn hóa mà các phong trào hiện đại đã giành được đòi hỏi chúng ta phải vượt ra ngoài tăng trưởng kinh tế. Hơn nữa, khác xa với tính phản động hay có ý chống lại tất cả các loại công nghệ và tiện nghi hiện đại, thoái tăng trưởng hướng đến mục đích dân chủ hóa việc phát triển lực lượng sản xuất và chuyển hóa xã hội nhằm đạt được sự trù phú chung.”
…
“Chúng ta đã bị thuyết phục từ nửa thế kỷ nay, rằng việc cắt giảm các dịch vụ công là tốt cho ta, vì như thế sẽ tăng khả năng cạnh tranh, giúp cân bằng ngân sách, và cuối cùng dẫn đến tăng trưởng . Ngược lại, thoái tăng trưởng nhắm mục tiêu vào giả định cho rằng tăng trưởng kinh tế là điều chúng ta cần, và thay vào đó tập trung vào việc phân phối lại thu nhập và của cải một cách triệt để, công bằng toàn cầu, và vào những gì thực sự đảm bảo chất lượng cuộc sống. Trong khi chính sách thắt lưng buộc bụng làm tăng bất bình đẳng qua việc phá bỏ các dịch vụ công và làm lợi cho giới giàu, thì các chính sách thoái tăng trưởng tập trung vào việc dân chủ hóa sản xuất, kiềm chế sự giàu có và tiêu dùng quá mức của người giàu, mở rộng dịch vụ công làm tăng bình đẳng trong và giữa các xã hội.”
Mục lục
1. Tăng trưởng kinh tế
2.1. Tăng trưởng như một ý tưởng
2.2. Tăng trưởng như một quá trình xã hội
2.3. Tăng trưởng như một quá trình vật chất
2.4. Hồi kết của tăng trưởng?
2. Phê bình tăng trưởng
3.1. Phê bình dưới góc nhìn sinh thái
3.2. Phê bình dưới góc nhìn kinh tế xã hội
3.3. Phê bình dưới góc nhìn văn hóa
3.4. Phê bình chủ nghĩa tư bản
3.5. Phê bình dưới góc nhìn nữ quyền
3.6. Phê bình chủ nghĩa công nghiệp
3.7. Phê bình dưới góc nhìn Nam-Bắc
3.8. Các phê bình không thuộc thoái tăng trưởng
3.9. Thoái tăng trưởng khác biệt ở điểm nào
3. Tầm nhìn của thoái tăng trưởng
4.1. Các luồng thoái tăng trưởng
4.2. Định nghĩa về thoái tăng trưởng
4.3. Vì sao thoái tăng trưởng là điều đáng mong muốn?
4. Những con đường dẫn đến thoái tăng trưởng
5.1. Dân chủ hóa, nền kinh tế đoàn kết, và công hữu
5.2. An sinh xã hội, phân phối lại, và các giới hạn về thu nhập và tài sản
5.3. Công nghệ cộng sinh và mang tính dân chủ
5.4. Khôi phục giá trị và phân bổ lại lao động
5.5. Dân chủ hóa sự chuyển hóa xã hội
5.6. Đoàn kết quốc tế
5.7. Vì sao thoái tăng trưởng có khả năng trụ vững
6. Để thoái tăng trưởng trở thành hiện thực
6.1. Nowtopia: Các không gian tự quản và các phòng thí nghiệm về cuộc sống tốt đẹp
6.2. Cải cách phi cải cách: Thay đổi tổ chức và chính sách
6.3. Phản bá quyền: Xây dựng sức mạnh nhân dân chống lại mô hình tăng trưởng
6.4. Đương đầu với khủng hoảng: Không chỉ là “thoái tăng trưởng do chủ định hay do thảm họa”
6.5. Liệu thoái tăng trưởng có thể được thực hiện không?
7. Tương lai của thoái tăng trưởng
7.1. Giai cấp và chủng tộc
7.2. Địa chính trị và chủ nghĩa đế quốc
7.3. Công nghệ thông tin
7.4. Hoạch định dân chủ
7.5. Thoái tăng trưởng: Một hướng đi mang tầm nhìn về hậu chủ nghĩa tư bản