Có nguồn gốc từ tục thờ nữ thần cổ xưa, cho đến nay tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt ở châu thổ Bắc Bộ vẫn tiếp tục giữ một vị trí đặc biệt trong đời sống tâm linh của tộc người này. Không những thế, trong bối cảnh hiện nay, việc thờ phụng Thánh Mẫu và chư vị thần linh thuộc Tứ phủ, có tầm ảnh hưởng ngày càng rộng lớn trong đời sống xã hội đương đại, trở thành một tín ngưỡng phổ biến của người Việt Nam ở trong nước, và cả với người Việt Nam ở nước ngoài.
Tuy nhiên, cũng như mọi hiện tượng tôn giáo hay tín ngưỡng dân gian khác, ở Việt Nam cũng như trên thế giới, tín ngưỡng thờ Mẫu không đơn thuần chỉ là một hệ thống tín điều khô khan với những cấm kỵ khắt khe, mà nó luôn thể hiện thế giới quan và nhân sinh quan của cộng đồng người đã sáng tạo ra nó qua các thành tố có liên quan mật thiết (như hệ thống thần linh cùng các kiến trúc thờ tự, đi cùng với đó là hệ thống tượng và đồ thờ; những truyền thuyết, thần tích và những thực hành tín ngưỡng tương ứng...), theo quy luật luôn hướng tới cái thiện và cái đẹp. Bởi vậy, trải qua thời gian, tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt đã tích hợp được các giá trị độc đáo thuộc nhiều hình thức văn hóa nghệ thuật khác nhau, mang đậm bản sắc tộc người như văn học dân. gian, nghệ thuật kiến trúc và tạo hình dân gian, nghệ thuật diễn xưởng dân gian và các sinh hoạt văn hóa cộng đồng.
Với những giá trị không thể phủ nhận như vậy, tục thờ Mẫu từ lâu đã không chỉ hiện diện trong tư cách là một tín ngưỡng đơn thuần, mà còn là một di sản văn hóa mang đậm bản sắc của tộc người Việt. Thế nên, tín ngưỡng thờ Mẫu đã sớm trở thành đối tượng nghiên cứu của ngành khoa học xã hội và nhân văn với cả các tác giả trong và ngoài nước. Nhiều công trình sưu tầm và nghiên cứu về tín ngưỡng này đã ra đời, cung cấp những hiểu biết thỏa đáng cho người đọc, về một di sản đã từng phải chịu nhiều đánh giá chưa thực sự phù hợp với đối tượng nghiên cứu trong quá trình phát triển của nó, trong cả giai đoạn trước và sau năm 1945.
Nhằm phục vụ cho việc tìm hiểu, nghiên cứu và quảng bá giá trị của di sản văn hóa Tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, trên cơ sở ấy góp phần vào công cuộc xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nam Định tiến hành tập hợp và tuyển chọn những công trình sưu tầm, nghiên cứu về di sản văn hóa này trong thời gian qua, để xuất bản thành một bộ sách, gồm 4 quyển:
- Tuyển tập những bài hát văn
- Tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt qua tư liệu Hán Nôm
- Tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt - Những công trình nghiên cứu
- Tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt - Những công trình của các tác giả nước ngoài.
Đây là bộ sách phi lợi nhuận và chỉ được lưu hành nội bộ trong các cơ quan liên quan của Trung ương và tỉnh Nam Định, cũng như hệ thống thư viện của tỉnh này. Với mục đích như vậy, chúng tôi xin phép được sử dụng lại các công trình sưu tầm và nghiên cứu về tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, đã được xuất bản từ trước tới nay. Rất mong nhận được sự đồng ý của các tác giả, chúng tôi xin chân thành cám ơn!
Việc sưu tầm, tuyển chọn và xuất bản những tài liệu về tín ngưỡng thờ Mẫu là một công việc lớn, phức tạp. Do vậy, trong quá trình thực hiện của chúng tôi sẽ không tránh khỏi những thiếu sót, khiếm khuyết. Chúng tôi rất mong nhận được sự chỉ bảo, góp ý chân thành của các bậc trí giả cũng như đông đảo bạn đọc quan tâm, để những lần tái bản sau, bộ sách sẽ tốt hơn. Chúng tôi xin chân thành cảm ơn trước!
GS.TS. Nguyễn Chí Bền
Trưởng ban tuyển chọn