Tên gọi tiểu thuyết là tên hai thứ đồ vật mà sĩ tử khi vào trường thi phải cõng theo: “lều” để tự mình cắm lên ngồi thi và “chõng” để mình làm bàn viết. Lấy chất liệu là toàn bộ kinh nghiệm dùi mài kinh sử học và thi chữ Hán của tác giả, kết hợp với những chuyện trong nhà và những điều mắt thấy tai nghe, đây có thể coi là một thiên phóng sự mô tả cách thức thi cử theo lối Nho giáo thời hậu kỳ nhà Nguyễn.
“Lều chõng” được đăng lần đầu tiên trên báo “Thời vụ” từ số 112 (21/3/1939) và được xuất bản thành sách năm 1941 ở nhà Mai Lĩnh. Ngô Tất Tố viết tác phẩm này nhằm phê phán chế độ khoa cử phong kiến bởi vì “Chính nó đã làm cho nước Việt Nam trở nên một nước có văn hóa, rồi lại chính nó đã đưa nước Việt Nam đến cõi diệt vong” như ông đã tự mình viết trong lời giới thiệu đầu sách.