LỜI NÓI ĐẦU
(Nhân lần in thứ nhất, 1966)
Từ đấy, nỗi đoạn trường kia có đủ thịt xương hiện giữa dân gian, và chúng ta nghe tiếng cười bỗng nhiên lạnh lẽo, thấy giọt nước mắt bỗng nhiên long lanh. Từ đấy, tủi nhục cùng với đọa đày đã biết kêu gào thống thiết hơn bao giờ hết, vọng đến chỗ sâu thẳm nhất của đáy hồn ta, và ta trỗi dậy, biết rằng chung quanh chỗ ngồi thắp sáng leo lét bằng chút máu tủy của mình, vẫn còn mênh mông vũng tối âm u của những kiếp người quằn quại.
Thành kính cảm tạ Nguyễn Du, thiên tài lỗi lạc của dân tộc ta, người đã vượt thoát khỏi những lũy thành chật hẹp của đời nho sĩ rêu phong để chia nỗi niềm đau khổ tha nhân, góp phần giúp ta lớn mạnh trong mối cảm thông đau khổ của những đồng bào, đồng loại.
Người đã thổi vào vần điệu dân tộc một luồng sinh lực phi thường để nó băng vượt không gian mà đi, xuyên suốt thời gian mà sống, chuyển thành hơi thở ngân nga của những cụ già mái tóc bạc phau đến những em bé tiếng còn ngọng nghịu, hòa với lời thơ bác học, chung với điệu hát bình dân. Trên cánh đồng bát ngát của tiếng nói thông thường quen thuộc với đời dân tộc, người đã dựng nên một tòa lâu đài ngôn ngữ nguy nga, chuyển dậy một đỉnh nghệ thuật vời vợi, để rồi từ đấy, ngôn từ chúng ta chắp thêm cánh đẹp về nẻo cao vời.
Thành kính cảm tạ Nguyễn Du, thiên tài rất lớn, rất đẹp của mấy ngàn năm văn học chúng ta, thành kính cảm tạ ơn người đã giúp chúng ta khỏi nỗi bơ vơ trong cõi tâm tình nhân loại khổ đau, khỏi nỗi ngơ ngác, lạc loài giữa sự tấp nập của những phố phường văn nghệ năm châu bốn biển. Chúng ta đã có Nguyễn Du là đã có một chứng tích văn học tuyệt vời ở trong quá khứ, đã có Nguyễn Du là đã có một quyền năng văn học tương lai. Người Việt chúng ta ngàn đời ghi nhớ công ơn của Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Nguyễn Huệ, những khuôn mặt hào hùng bậc nhất của giống nòi, thì vẫn còn ghi nhớ mãi công ơn Nguyễn Du, khuôn mặt tài hoa bậc nhất của nền văn học cổ điển Việt Nam.
Trên chốn bàn thờ tưởng niệm, con cháu nghèo nàn không sao có đủ lễ vật rỡ ràng. Với những cành hoa thiếu đất chăm nom tự mình phải đem trồng trọt rải rác vào trong vườn cảnh của người thiên hạ để có hằng năm tưởng nhớ đến Người, bây giờ góp lại thành một vòng hoa, lễ mọn của lòng ghi ơn đối với thiên tài. Bù vào lá úa, hoa tàn, là mối thành tâm nguyên vẹn của kẻ hậu sinh.
Đáng lẽ phụ họa vào ngày lễ lớn cùng với đồng bào toàn quốc, cùng với dân tộc bốn phương kỷ niệm hai trăm năm ngày sinh nhật Thiên tài, thì những điều kiện giấy khan, mực hiếm, điện tắt, thợ ra chiến trường, trì hoãn công trình đến mãi năm nay mới đựơc hoàn thành, hóa ra kỷ niệm hai trăm lẻ một năm sinh! Không chỉ thế nhân mới chịu đoạn trường, mà đến giấy bút cũng ở trong vòng dâu bể, “con mắt trông thấu cả sáu cõi, tấm lòng nghĩ suốt cả ngàn đời” của Nguyễn Tố Như có xót xa chăng cho cảnh tình này?
Sài Gòn, 1-10-1966
VŨ HẠNH